Kustodia pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej została założona przez o. Aleksandra z Padwy podczas kapituły w Zakliczynie nad Dunajcem 3 czerwca 1623 roku. W roku 1639 papież Urban VIII podniósł ją do godności prowincji.

Bracia Mniejsi (reformaci) z Prowincji Matki Bożej Anielskiej posiadali własne statuty, pewną autonomię i własne struktury administracyjne, tworząc jednak jeden zakon z bernardynami: gromadzili się na wspólnych kapitułach generalnych i mieli tego samego ministra generalnego. Przyjmowali natomiast surowszą interpretację Reguły w kwestii ubóstwa.

W skład prowincji w 1623 roku weszły klasztory w Gliwicach, Zakliczynie i Wieliczce, następnie w latach 1624-1633 przyjęte zostały fundacje w Bieczu, Krakowie, Solcu (nad Wisłą), Kazimierzu, Przemyślu, Lwowie i Stopnicy.

Podczas „potopu szwedzkiego" w latach 1655-1660 zdewastowane zostały wszystkie klasztory prowincji, w tym główny dom w Krakowie. W Przemyślu, Stopnicy i Solcu żołnierze Jerzego Rakoczego (siedmiogrodzcy) wymordowali zakonników. W roku 1655 prowincja przyjęła placówkę na Górze św. Anny (poza ówczesnymi granicami Polski), a później klasztory w Lublinie, Sandomierzu, Zamościu, Pińczowie, Kętach i Jarosławiu. W pierwszej połowie XVIII wieku przyjęto pięć nowych placówek: w Rzeszowie, Rawie Ruskiej, Sądowej Wiszni, Chełmie i Pilicy.

W roku 1746 wydzielono z prowincji cztery klasztory: we Lwowie, Chełmie, Rawie Ruskiej i Sądowej Wiszni, tworząc z nich kustodę ruską pod wezwaniem Matki Bożej Bolesnej.

Podczas zaborów w Galicji znalazło się osiem domów prowincji Matki Bożej Anielskiej, a ponieważ zabronione zostały kontakty z przełożonymi zakonnymi innych terenów państwowych (a zatem z prowincjałem, mieszkającym w Krakowie i ministrem generalnym rezydującym w Rzymie), w roku 1785 klasztory te musiały połączyć się z klasztorami prowincji ruskiej w Galicji, tworząc prowincję galicyjską pod wezwaniem Matki Bożej Bolesnej. W wyniku kasat w latach 1783-1807 usunięto zakonników ze Lwowa, Rzeszowa, Złoczowa, Zamościa, Bukaczowców i Kryłowa. W roku 1810 prowincja utraciła dwa klasztory (Gliwice, Góra Świętej Anny) skasowane przez rząd pruski.

Po utworzeniu w roku 1815 Królestwa Polskiego, na jego terenie znalazły się klasztory w Sandomierzu, Chełmie, Kazimierzu, Lublinie, Pilicy, Pińczowie, Solcu i Stopnicy. Ponadto do prowincji Matki Bożej Anielskiej należał wciąż klasztor w Krakowie, będący w Rzeczypospolitej Krakowskiej. W roku 1820 zakonnicy zostali usunięci z Lublina, natomiast w roku 1856 prowincja objęła klasztor pocysterski w Jędrzejowie, a cztery lata później klasztor pokamedulski w Rytwianach.

Po stłumieniu powstania styczniowego władze carskie przystąpiły do reformy zakonów w Królestwie Kongresowym. Około połowy reformatów należących w roku 1861 do prowincji Matki Bożej Anielskiej, w mniejszym lub większym stopniu zaangażowanych było w powstanie styczniowe. Brali udział w nabożeństwach i manifestacjach patriotycznych, w patriotycznych kazaniach zagrzewali ducha narodowego, uczestniczyli też w zbrojnej walce powstańczej. Władze pod zarzutem czynnego udziału w powstaniu zlikwidowały klasztory w Chełmie i Solcu, a z powodu małej liczby zakonników klasztory w Sandomierzu i Rytwianach. Jedynie klasztor w Krakowie nie został dotknięty represjami, ponieważ do roku 1846 leżał na terenie Rzeczypospolitej Krakowskiej, a następnie znalazł się w Galicji. Jednak w roku 1865 został przyłączony do prowincji galicyjskiej Matki Bożej Bolesnej.

W roku 1897 papież Leon XIII konstytucją apostolską Felicitate quadam zniósł odrębności wewnątrz franciszkanów, aby najliczniejszy w tamtych czasach zakon „był mocny wewnętrzną jednością”. Papież przywrócił pierwotną nazwę zakonu, nadaną przez św. Franciszka: Ordo Fratrum Minorum, zakazując równocześnie powrotu do nazw „obserwanci" (bernardyni) i „reformaci".

Chociaż papież nie nakazywał łączenia prowincji (obserwantów i reformatów), które miały klasztory na tym samym terenie, władze centralne zakonu dość szybko doprowadziły do reorganizacji takich prowincji. W związku z tym w roku 1899 z połączenia dwóch prowincji: obserwantów Niepokalanego Poczęcia i reformatów Matki Bożej Bolesnej, powstała jedna prowincja w Galicji pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP.

W roku 1902 w prowincji został utworzony Komisariat Ziemi Świętej. W roku 1911 Stolica Apostolska wyraziła zgodę na rozdzielenie prowincji galicyjskiej Braci Mniejszych na dwie, w granicach sprzed 1899 roku. Dekret Kongregacji dla Spraw Zakonnych wyraźnie zaznaczał, że nowe rozgraniczenie prowincji nie narusza postanowień Felicitate quadam, również gdy idzie o zakaz powrotu do nazw: obserwanci, reformaci.

Galicyjska prowincja byłych obserwantów pozostała przy nazwie „Niepokalanego Poczęcia", natomiast dla prowincji dawnych reformatów przywrócono tytuł „Matki Bożej Anielskiej". W ten sposób nawiązano do wcześniej powstałej prowincji, do której należała większość klasztorów wchodzących w skład obecnej prowincji.

W roku 1911 do prowincji Matki Bożej Anielskiej należało dziesięć klasztorów: w Bieczu, Jarosławiu, Kętach, Krakowie, Lwowie, Przemyślu, Rawie Ruskiej, Sądowej Wiszni, Wieliczce i Zakliczynie, oraz dwie parafie – w Kleparowie pod Lwowem oraz w Bronowicach Wielkich koło Krakowa.

Podczas I wojny światowej, mimo destabilizacji życia klasztornego i braków personalnych (ponad trzydziestu zakonników powołano do wojska), prowincja obejmowała klasztory skasowane przez władze rosyjskie po roku 1864 (w Pilicy, Stopnicy, Kazimierzu, Pińczowie oraz Chełmie), klasztor we Włocławku z dawnej prowincji pruskiej oraz klasztory w Koninie i Brzezinach, należące do dawnej prowincji wielkopolskiej.

W roku 1933 w Dursztynie koło Nowego Targu wybudowano dom wypoczynkowy dla zakonników a kilka lat później podjęto duszpasterstwo przy miejscowym kościele. W roku 1936 powstała placówka duszpasterska na osiedlu krakowskim Azory (w roku 1940 powstała tam parafia).

W przeddzień wybuchu II wojny światowej w skład prowincji wchodziły następujące placówki: Biecz, Brzeziny, Dursztyn, Jarosław, Kazimierz, Kęty, Konin, Kraków, Kraków-Azory, Kraków-Bronowice, Lwów, Pilica, Pińczów, Przemyśl, Rawa Ruska, Sądowa Wisznia, Stopnica, Wieliczka, Włocławek, Zakliczyn.

Podczas wojny na terenach pod okupacją niemiecką znalazły się klasztory w Brzezinach, Koninie, Włocławku i Kętach. Klasztory centralnej Polski (trzy klasztory krakowskie, w Wieliczce, Bieczu, Zakliczynie, Jarosławiu, Chełmie, Kazimierzu, Stopnicy, Pińczowie i Pilicy) weszły w skład Generalnego Gubernatorstwa, klasztor w Dursztynie na Spiszu znalazł się na terenie państwa słowackiego, a klasztory we Lwowie, Przemyślu, Rawie Ruskiej i Sądowej Wiszni przeszły pod okupację radziecką, a po 1941 roku pod okupację niemiecką.

W hitlerowskich obozach koncentracyjnych przez dłuższy czas przebywało dwunastu zakonników (oraz wielu więcej represjonowanych krótko). Czterech z nich zginęło w roku 1942 w Dachau: z klasztoru we Włocławku: o. Narcyz Turchan, o. Krystyn Gondek i br. Marcin Oprządek, oraz z klasztoru w Chełmie Lubelskim br. Bruno Zembol. Wszyscy czterej zostali beatyfikowani w 1999 roku przez papieża Jana Pawła II.

Ofiarami terroru stalinowskiego było pięciu zakonników: kleryk Dominik Drabczyński zginął w Katyniu, o. Michał Marchiewicz został zamęczony prawdopodobnie w więzieniu lwowskim na Brygidkach, br. Dydak Nosidlak, br. Peregryn Schnerch i br. Ferdynand Smoleń zginęli w 1941 roku w Rawie Ruskiej z rąk żołnierzy sowieckich.

Po zakończeniu wojny w wyniku wytyczenia nowych granic państwa Prowincja Matki Bożej Anielskiej utraciła trzy klasztory: we Lwowie, Rawie Ruskiej, Sądowej Wiszni, a dzięki zabiegom zakonników objęła placówki w różnych częściach Polski: w Gdańsku, Brodnicy, Dzwono-Sierbowicach koło Pilicy, w Warszawie (na Mokotowie oraz na Starym Mieście). Opuszczono jednak placówkę w Solcu nad Wisłą.

W roku 1950 do Prowincji Matki Bożej Anielskiej należały klasztory w Krakowie, Bieczu, Brodnicy, Brzezinach Łódzkich, Chełmie Lubelskim, Dursztynie, Dzwono-Sierbowicach, Gdańsku, Jarosławiu, Kazimierzu, Kętach, Koninie, Krakowie-Azorach, Krakowie-Bronowicach Wielkich, Pilicy, Pińczowie, Przemyślu, Stopnicy, Warszawie (dwa klasztory), Wieliczce, Włocławku, Zakliczynie.

W latach 1948-1956 cały Kościół w Polsce przechodził okres szczególnej próby i doświadczeń. Po wydarzeniach w październiku 1956 roku nastąpiła dwuletnia odwilż, a potem nastały dalsze lata walki ideologicznej i ateizacji. Pod różnymi pretekstami obciążającymi zakonników (zarzut kolaboracji z Niemcami, wspieranie partyzantów po wojnie, czy handel obcą walutą) przygotowywano grunt pod zamierzoną kasatę zakonów. W prowincji Matki Bożej Anielskiej kilku zakonników skazano w różnym okresie na paromiesięczne więzienie bez procesu, a w 1954 roku zakonnicy zostali całkowicie usunięci z klasztoru w Wieliczce. Do innych form represji można zaliczyć konfiskatę gruntów rolnych, zajmowanie ogrodów i budynków klasztornych oraz inwigilacja i tajne raporty donosicieli na temat zakonników.  

Od roku 1959 zaczęto stosować nowe restrykcje wobec zakonników. Ograniczano ich działalność, jako pierwszych pozbawiano możliwości nauczania religii w szkołach, utrudniano podejmowanie studiów specjalistycznych w kraju i za granicą, na klasztory nakładano bardzo wysokie podatki, powoływano kleryków do wojska i tam ich indoktrynowano, utrudniano budowę nowych kościołów i klasztorów oraz wstrzymywano prace remontowe.

Przełomowym okazał się rok 1971, kiedy zakonnicy mogli wyjechać za granicę dla podjęcia studiów i pracy na misjach, w duszpasterstwie polonijnym, w urzędach zakonu oraz w innych prowincjach.

Jako pierwsi w roku 1971 podjęli studia w Ateneum Antonianum w Rzymie o. Wacław Michalczyk i o. Zenon Styś. W tym samym roku na misje do Togo wyjechał o. Bonifacy Kotrys, a po nim czterech kolejnych braci. Obecność Prowincji Matki Bożej Anielskiej w Australii (Maylands) zapoczątkował w roku 1973 o. Bolesław Smok. Do Libii w roku 1979 wyjechał o. Romuald Kaliński, a od roku 1981 datuje się obecność Prowincji w Ziemi Świętej (w czasach współczesnych). 

W roku 1984 rozpoczęto współpracę z prowincją bawarską w Niemczech. Po otwarciu granicy wschodniej, w roku 1992 bracia z Prowincji Matki Bożej Anielskiej udali się na Ukrainę.

Warto także wspomnieć o obecności  Braci Mniejszych w Republice Środkowo-Afrykańskiej (od 1990) i Wybrzeżu Kości Słoniowej oraz na Dalekim Wschodzie w Papui Nowej Gwinei (od 1999). Aktualnie poza Polską przebywa trzydziestu trzech kapłanów, jeden brat zakonny i dwóch kleryków.

Strona Prowincji Matki Bożej Anielskiej: franciszkanie.org.pl

k.gorgoń